" مسأله نسخ و خاتميت "

« ما كان محمد ابا احد من رجالكم و لكن رسول الله و خاتم النبيين »( 1
) .
يكی از مباحث بسيار اساسی مقتضيات زمان ، مسأله نسخ و خاتميت است .
در اينجا دو مطلب است . يكی اينكه نسخ احكام خدای تبارك و تعالی روی‏
چه حسابی است . معنای نسخ اين است كه حكمی را وضع بكنند و بعد آن حكم‏
را برداشته به جای آن ، حكم ديگری بگذارند . افراد بشر در قوانينی كه وضع‏
می‏كنند ناسخ و منسوخ زياد دارند ، و اين ، برای افراد بشر مانعی ندارد
زيرا ممكن است قانونی را وضع بكنند ، بعد از مدتی به اشتباه خودشان پی‏
ببرند و آن قانون را اصلاح يا عوض بكنند . ولی قانونی كه از طرف خدا وضع‏
می‏شود چطور ؟ درباره خدا هيچ تصور نمی‏رود كه قانونی را خدا به وسيله يكی‏
از پيغمبران وضع بكند و بعد از مدتی به اشتباه خود پی ببرد و بخواهد آن‏
قانون را اصلاح
پاورقی :
1 - سوره احزاب ، آيه . 40

بكند . اين ، با خدائی خدا منافات دارد . لازمه نسخ به اين معنی ، جهالت‏
قانونگزار است . پس علت نسخ به طور قطع اين نيست . ولی از طرف ديگر
ما می‏بينيم " نسخ " در قوانين الهی هست برای اينكه پيغمبری می‏آيد و
شريعتی می‏آورد ، پس از مدتی پيغمبر ديگری می‏آيد و شريعت آن پيغمبر را
نسخ می‏كند و شريعت ديگری می‏آورد ، چنانكه از زمان آدم تا زمان نوح‏
شريعتی بوده است ، حضرت نوح می‏آيد و شريعت حضرت آدم را نسخ می‏كند ،
بعد حضرت ابراهيم می‏آيد و شريعت حضرت نوح را نسخ می‏كند ، موسی می‏آيد
شريعت حضرت ابراهيم را نسخ می‏كند ، عيسی می‏آيد شريعت حضرت موسی را
نسخ می‏كند . ( البته حضرت عيسی تقريبا قوانينش شريعتی ندارد ولی در
اينكه فی الجمله ناسخ هست بحثی نيست . ) دين مقدس اسلام می‏آيد و تمام‏
شرايع را نسخ می‏كند . نسخ در قانون الهی وجود دارد . علت نسخ هم همانطور
كه عرض كردم آن علتی نيست كه معمولا در قوانين بشری هست يعنی پی بردن‏
به نقص قانون . اين ، در علوم ناقص بشر صادق است ولی در علم الهی صادق‏
نيست . پس چرا نسخ می‏شود ؟
از لحاظ مقتضيات زمان است . قانونی كه بوسيله پيغمبر سابق آمده است‏
، از اول محدود به زمان معين بوده است يعنی خداوند تبارك و تعالی از
اولی كه اين شريعت را نازل كرده است ، برای هميشه نازل نكرده است كه‏
بعد پشيمان شده باشد بلكه از اول برای يك مدت موقت نازل كرده است تا
بعد از آنكه آن مدت منقضی شد شريعت ديگری بياورد . پس چرا از اول برای‏
هميشه وضع نكرد ؟ می‏گوئيم هر زمانی يك اقتضائی دارد . قانون نوح ( ع )

يا قانون ابراهيم ( ع ) برای همان زمان خوب و مناسب بود اما زمان بعد
قانون ديگری را ايجاب می‏كرد .
اينجا يك سؤال و يك اشكال خيلی مهمتری به وجود می‏آيد و آن اين است‏
كه اگر بنا است شرايع به موجب تغييراتی كه در زمان پيدا می‏شود نسخ بشود
پس هيچ شريعتی نبايد شريعت خاتم باشد يعنی تا ابد بايد هر پيغمبری كه‏
می‏آيد قانون پيغمبر پيشين را نسخ بكند چون زمان متوقف نمی‏شود . [ و به‏
عبارت ديگر ] علت نسخ در قانون الهی پی بردن به نقص قانون قبلی نيست‏
بلكه فقط زمان است ، زمان هم كه متوقف نمی‏شود ، پس هر پيغمبری كه‏
مبعوث می‏شود بايد الزاما و اجبارا قانون او برای زمان محدودی باشد و آن‏
زمان كه منقضی شد ، باز يك پيغمبر نو و شريعت نو . اين خودش يك سؤالی‏
است ، كه مخصوصا بهائيها اين سؤال را زياد می‏كنند نه برای اينكه دليلی‏
به نفع خودشان آورده باشند بلكه برای اينكه ادعای خاتميت شريعت اسلاميه‏
را متزلزل بكنند . حالا ما می‏خواهيم ببينيم چگونه است كه شرايع به يك‏
نقطه كه می‏رسد ، در آنجا متوقف می‏شود يعنی ديگر شريعتی بعد از آن نازل‏
نمی‏شود .
اين مطلب كه دين اسلام و شريعت اسلاميه شريعت خاتم است يعنی بعد از
پيغمبر مقدس اسلام ديگر پيغمبری هرگز نخواهد آمد جزء ضروريات دين اسلام‏
است . اگر كسی منكر خاتميت بشود ، منكر اسلام شده است . از اولی كه‏
پيغمبر مبعوث شد ، از آن نفر اولی كه به پيغمبر ايمان آورد ، نه فقط به‏
اين عنوان بود كه او پيغمبر است بلكه همچنين به اين عنوان بود كه وی‏
پيغمبر خاتم است . هر

مسلمانی در صدر اول ، به پيغمبر بر همين اساس ايمان داشت كه او پيغمبر
خاتم است . پيغمبر اكرم هم خودش فرمود : « لا نبی بعدی » بعد از من‏
پيغمبری نيست . اين جمله كه پيغمبر ( ص ) به علی عليه السلام خطاب‏
می‏فرمايد : « انت منی بمنزله هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی » از
جمله‏های متواتر و مربوط به غزوه تبوك است . در اين جنگ پيغمبر اكرم‏
علی ( ع ) را با خود نبرد و او را به جای خودش گذاشت . اميرالمؤمنين كه‏
مرد جهاد و مبارزه بود اظهار اشتياق كرد كه در ركاب رسول اكرم باشد ،
فرمود مرا با خود نمی‏بريد ؟ رسول اكرم اين جمله را فرمود : « انت منی‏
بمنزله هارون من موسی الا انه لا نبی » بعدی چون در اين جنگ واقعا احتياجی‏
به سرباز و جنگنده نبود ، يك مانوری بود و ضرورتی هم نبود كه
اميرالمؤمنين در آن شركت بكند و آن شركت نكردن سبب شد كه پيامبر اين‏
جمله تاريخی را كه متواتر است ميان اهل تسنن و شيعه ، ذكر بكند . مرحوم‏
ميرحامد حسين يك جلد از جلدهای " عبقات " را اختصاص داده است به‏
متن روايتهای متعددی كه از طرف اهل تسنن همين حديث را ذكر كرده‏اند .
به هر حال مسأله خاتميت جزء ضروريات دين اسلام است . اين را عرض‏
بكنم : يهوديها اساسا منكر نسخ می‏باشند ، می‏گويند نسخ شريعت امكان ندارد
. اين حرف ، حرف درستی نيست زيرا اگر نسخ شريعت امكان ندارد پس خود
شريعت موسی چه كاره است ؟ ! و بايد همان شريعتی كه ابتدا ظهور كرده‏
است ، برای هميشه باقی باشد .
اين مطلب را ما از جنبه‏های مختلف بايد بررسی بكنيم .

اولا احتياج به پيغمبر جديد تنها از نظر قانونگزاری نيست . پيغمبر در
درجه اول معارف الهی می‏آورد ، يعنی حقايقی كه معرف عوالم غيب است :
خداشناسی ، صفات الوهی ، معادشناسی و آنچه كه مربوط به سير انسان به‏
جهان ديگر است . هر پيغمبری گذشته از مقررات و قوانينی كه برای بشر
آورده است ، يك سلسله معارف هم برای بشر آورده است . اگر مسأله‏
خاتميت را از جنبه آن معارف در نظر بگيريم ، به اين صورت است :
هر كدام از پيغمبران به اصطلاح يك حدی دارند ، يك مقامی دارند ،
معارف الهی را متناسب با درجه سير و سلوك خودشان يعنی تا حد عروج‏
خودشان بيان می‏كنند . به عبارت ديگر هر پيغمبری ، از معارف الهی آن‏
مقدار كه توانسته است كشف بكند و به اصطلاح عرفا در حدی كه مكاشفه‏اش‏
رسيده است بيان می‏كند . بيشتر نمی‏تواند بيان بكند ، قادر نيست . ناچار
بعد از او اگر مكاشف ديگری يك قدم از او جلوتر رفته باشد ، قهرا او
مأموريت دارد كه معارف و حقايق را برای مردم شرح بدهد . مكاشفه معارف‏
ممكن است ناقص باشد و ممكن است يك درجه كاملتر باشد ، ولی يك حدی از
مكاشفه است كه آخرين حد آن است و به اصطلاح می‏گويند ختام ، يعنی انسانی‏
، از معارف الهی آنچه را كه برای بشر مقدور است و امكان دارد كه در
يابد ، دريابد ( اگر انسان كامل باشد ) به طوری كه آنچه از معارف الهی‏
كه ممكن است كشف بكند ، كشف كرده باشد . در اين صورت ، اين بشر ،
ديگر زمينه برای هيچ پيغمبری بعد از خودش باقی نمی‏گذارد يعنی آخرين حد
معارف همانی است كه او بيان

كرده است ، ديگر ماورای آن ، معارفی از معارف الهی وجود ندارد كه ديگری‏
بعد از او بيايد و بيان كند . به اصطلاح ، او به لوح محفوظ الهی اتصال‏
كامل پيدا كرده است . حالا كسی كه بعد از او می‏آيد يا به درجه او رسيده‏
است يا نه . اگر به درجه او نرسيده است كه كمتر از او كشف كرده است ،
پس آنچه كه او گفته است ، كاملتر است . و اگر به درجه او رسيده باشد و
حتی فرضا از او هم بالاتر باشد ، ديگر چيزی نيست كه ماورای آن را كشف‏
بكند . آخرش هم وقتی برسد و برگردد همان حرف او را می‏زند . مثل اين‏
است كه شما می‏خواهيد ببينيد در كره ماه چه خبر است . اول يك موشك‏
می‏رود ، عكس برداری‏هائی می‏كند و خبرهائی می‏دهد ، اطلاعاتی به دست می‏آورد
. بعد موشك ديگری می‏فرستند كه از او كاملتر باشد . اطلاعات بيشتری می‏دهد
و همينطور . ولی بالاخره به جائی می‏رسد كه آنچه را كه برای بشر مقدور باشد
از كشف اطلاعات ، كشف كرده و ديگر چيزی نمانده است كه كشف نكرده‏
باشند . اگر هم چيزی مانده است ، در حد بشر نيست . ديگر بعد از آن هر
چه موشك بفرستند ، انسان بفرستند ، اگر خبری دارد همان خبری است كه او
قبلا داده ، ديگر خبری نيست . خاتميت از نظر معارف الهی يعنی ختام ،
تمام ، فصل كامل . فصل كامل كه صورت گرفت ، ديگر فصل ديگری كه مغاير با
آن باشد معنی ندارد . فرض كنيد كه بعد از پيامبر خاتم هم پيامبری بيايد
و در حد او باشد . عين حرف او را تكرار می‏كند .
در اينجا لازم است نكته‏ای را عرض بكنم : آيا هر كسی كه پيغمبر است از
هر كسی كه پيغمبر نيست افضل است ؟ نه ، هر

پيغمبری از هر غير پيغمبری افضل نيست . ممكن است يك كسی پيغمبر باشد و
حتی شريعت هم داشته باشد ، و شخص ديگری پيغمبر نباشد و تابع يك پيغمبر
باشد ولی اين تابع يك پيغمبر از آن پيغمبر افضل باشد . مثلا نوح خودش‏
پيغمبر است و شريعتی دارد ، ابراهيم پيغمبر است و شريعتی دارد ، موسی‏
پيغمبر است و شريعتی دارد . علی عليه السلام و همچنين صديقه كبری و بلكه‏
ساير ائمه ما هيچكدام پيغمبر نبوده‏اند و شريعتی نداشته‏اند ولی از آنها
افضلند . يعنی معارف كاملتری را از معارف نوح و ابراهيم احاطه دارند و
می‏دانند ، اما چون تحت الشعاع پيغمبر خاتمند يعنی بعد از پيغمبر خاتم‏
آمده‏اند ، پيغمبر نبوده‏اند . آنچه كه ابراهيم ( ع ) بيان كرده ، جديد
بوده است يعنی ابراهيم چيزی را كشف كرده كه تا زمان او كشف نشده بود ،
مكاشفه نشده بود . پس ابراهيم ( ع ) پيغمبر است . علی بن ابی طالب بعد
از پيغمبر خاتم آمده است و فرض می‏كنيم كه ابراهيم ( ع ) به آنجاها كه‏
او رسيده ، نرسيده است اما چون علی ( ع ) تحت الشعاع پيغمبر خاتم است‏
و بعد از پيغمبر خاتم آمده است ، هر جا را كه او رفته است ، قبل از وی‏
پيغمبر خاتم رفته و مكاشفه كرده و مكاشفه را بيان كرده است . بنابراين‏
اگر علی صدهزار درجه هم بر نوح و ابراهيم افضل باشد ، مراحل بالاتری را طی‏
بكند ، سلوك عالی تری را طی بكند ، هرگز پيغمبر نخواهد شد چون تحت‏
الشعاع پيغمبر خاتم است . به فرض محال اگر علی ( ع ) قبل از پيغمبر به‏
اين دنيا آمده بود مثلا در زمان عيسی يا بعد از عيسی ، آن وقت علی پيغمبر
بود اما چون بعد از پيغمبر خاتم آمده است ، نمی‏تواند پيغمبر باشد . آن‏
جمله هم همين مفهوم را می‏رساند : « انت منی بمنزله »

هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی » هر نسبتی كه هارون با موسی دارد ، تو
با من داری ولی تو بعد از من پيغمبر نيستی ( در پس پرده آنچه بود آمد )
، هر چه بود بيان شده است ، ديگر نمی‏تواند بعد از من پيغمبری در دنيا
وجود داشته باشد . اين از نظر معارف .
اما از نظر قوانين ، كه مسأله مقتضيات زمان با قوانين ارتباط دارد نه‏
با معارف . عرض كردم چون مقتضيات زمان تغيير می‏كند ، شرايع عوض می‏شود
. در اينجا بايد اين مطلب را توضيح بدهيم : اگر مقصود از مقتضيات زمان‏
چيزی باشد كه امروز می‏گويند پيشرفت تمدن يا تغيير تمدن ، هميشه نياز به‏
دين جديد هست . تمدن مربوط به زندگی اجتماعی است كه برگشتش به وسائل‏
يعنی آثار علم و صنعت است . آنچه در زمان نوح ( ع ) بود با آنچه كه در
زمان ابراهيم ( ع ) بود فرق داشت . بشر در زمان ابراهيم ( ع ) از يك‏
تمدن كاملتری برخوردار بود ، در زمان موسی ( ع ) از تمدن كاملتری ، در
زمان عيسی ( ع ) از تمدن كاملتری ، در زمان خاتم الانبياء از تمدن كاملتری‏
، همچنين بعد از زمان خاتم الانبياء مثلا در قرون چهارم و پنجم اسلامی كه‏
اوج تمدن اسلامی است ، مسلم تمدن بشر خيلی كاملتر از زمان ظهور خاتم‏
الانبياء بود ، و اكنون عصر ما قرن بيستم تمدن بسيار كاملتری دارد از قرن‏
چهارم هجری ، تا چه رسد به زمان خاتم الانبياء . ولی آن مقتضياتی كه موجب‏
می‏شود شريعت عوض بشود تغييرات تمدن نيست ، پيشرفت تمدن به معنای‏
مذكور نيست ، چيز ديگری است .
بشر به حكم فطرت و به حكم آنچه كه پيشوايان دين گفته‏اند ، دو تا حجت‏
دارد ، دو تا پيغمبر دارد يكی پيغمبر باطن كه

نامش عقل است و ديگر پيغمبر ظاهر كه همان پيغمبر است . انسان احتياج‏
دارد به هدايت . همين فكری كه به انسان داده شده خودش پيغمبری است‏
برای انسان ، يعنی وسيله‏ای است كه لطف خدا اقتضا كرده است كه به انسان‏
داده شودتا راهش را پيدا بكند . اما پيمودن آن راهی كه انسان بايد پيدا
بكند ، وسيله‏ای می‏خواهد . هواها هر كدامشان در وجود انسان حاكمی هستند ،
غريزه خودش حاكمی است در وجود انسان . خيلی از راهها هست كه انسان‏
بايد آنها را به حكم غريزه بپيمايد . غريزه هنوز حقيقتش كشف نشده است‏
، يك دستگاه خودكاری است در وجود انسان . مثلا در همين گلوی انسان يك‏
چهار راه وجود دارد . دو راه از خارج و دو راه از داخل . اينها در آخر
حلق يك چهار راه تشكيل می‏دهند . يك راه از بينی ، يك راه از دهان ،
يك راه از ريه و يك راه هم از معده می‏آيد ، چهار راه به وجود می‏آيد و
انسان اصلا خبر ندارد كه يك چنين چهار راهی هست . در حال عادی از اين‏
چهار راه دو راهش باز است : راه بينی و راه ريه كه هميشه انسان ، آزاد
تنفس می‏كند ، ولی هيچ توجه داريد كه وقتی يك لقمه را به دهان می‏گذاريد
و می‏جويد ، بعد كه جويده شد ديگر اختيار آن از دست شما بيرون رفته ، بی‏
اختيار فرو می‏رود و بلعيده می‏شود ؟ وقتی كه می‏خواهد فرو برود ، سه راه از
اين چهار راه به طور خودكار بسته می‏شود ، يكی راهی كه از آن ، لقمه وارد
شده ، ديگر راه بينی كه اگر باز باشد غذا می‏رود در مجرای بينی و اسباب‏
زحمت می‏شود ، و سوم راهی كه به ريه می‏رود و اگر باز باشد خيلی خطرناك‏
است . فقط راه مری و معده باز می‏ماند و لقمه به معده

می‏رسد . اين دستگاه به طور خودكار اين كار را می‏كند ، راه خودش را
می‏داند . اين هم يك نوع هدايت است . بالاخره بايد لقمه به معده برسد .
خود لقمه كه نمی‏داند چه بكند ولی دستگاه می‏داند .
عقل انسان هادی ديگری است در وجود انسان . خيلی از مسائل است كه‏
انسان آنها را به حكم عقل كشف می‏كند . انسان مصلحتهای خودش را به حكم‏
عقل درك می‏كند . مثلا يك وقت به او دو كار عرضه می‏شود ، فكر می‏كند و
يكی را انتخاب می‏كند . اين ، فقط كار عقل است . آدمهای ديوانه غريزه‏شان‏
به اندازه آدم عاقل هست ، حسشان هم به اندازه آدم عاقل كار می‏كند ولی‏
عقلشان كار نمی‏كند . اين هادی در وجودشان نيست . منطقه اين هاديها با هم‏
فرق می‏كند . منطقه غريزه محدود است . آنجا كه منطقه غريزه است منطقه‏
فكر نيست . منطقه حس هم منطقه ديگری است . منطقه عقل هم باز غير از
منطقه حس است .
يك هادی چهارم وجود دارد و آن ، وحی است ، هدايت وحی است . ولی اين‏
هدايت اينطور نيست كه به طور كامل در وجود هر كسی باشد . نيروی وحی‏
ناقص در هر كسی هست . الهامات جزئی در هر كسی هست ولی وحی كامل در هر
كسی نيست . خداوند افراد لايق را مبعوث و بر آنها وحی نازل می‏كند كه يك‏
سلسله حقايق و يك راههائی است كه انسان به آنها احتياج دارد . نه غريزه‏
به آن حقايق و راهها راهنمائی می‏كند نه حس ، و نه عقل می‏تواند راهنمائی‏
بكند . اينجا است كه وحی به كمك انسان می‏آيد و او را راهنمائی می‏كند .
پس سر اينكه

انسان احتياج دارد به پيغمبر اين است كه انسان به يك سلسله مسائل‏
احتياج دارد كه بر آوردن آنها كار وحی و دين است . مسأله وحی به حسب‏
زمانها فرق نمی‏كند ولی به حسب استعدادها فرق می‏كند ( نه به حسب درجه‏
تمدن ) . اينطور نيست كه چون تمدن عوض می‏شود قانون عوض می‏شود و در
نتيجه پيغمبر هم عوض می‏شود ، يعنی درجه تمدن بالا می‏رود پس قانون جديدی‏
می‏خواهد . نه ، تغيير وحی به حكم اين است كه درجه تمايل خود بشر يعنی‏
استعداد خود بشر برای فرا گرفتن قوانين الهی تغيير می‏كند . اجتماع بشری‏
مانند فرد است ، دوره كودكی دارد ، دوره رشد دارد ، نزديك به مرحله‏
بلوغ دارد ، دوره بلوغ دارد . بشريت در ابتدا حالت يك كودك را دارد
يعنی اساسا قدرت دريافتش ضعيف و كم است . هر چه كه پيش می‏رود و
رشدش بيشتر می‏شود ، استعداد بيشتری پيدا می‏كند . مانند دستورالعملی كه‏
به بچه می‏دهيد . دستورالعمل‏های شما ثابت است ولی بچه قابل نيست كه‏
تمام دستورالعمل‏های شما را انجام بدهد . بعد كه مقداری استعداد پيدا
می‏كند شما مقداری از دستورالعمل‏ها را به او می‏دهيد و مقدار ديگر را صرف‏
نظر می‏كنيد يا خودتان به جای او عمل می‏كنيد تا می‏رسد به سرحد بلوغ يعنی‏
جائی كه عقلش كامل است و شما هر چه دستورالعمل داشته باشيد می‏توانيد به‏
او بدهيد و تمام راه و اصول را به او می‏آموزيد كه تا آخر عمر به آنها عمل‏
بكند .
اصول و كليات و قوانين كلی‏ای كه بشر احتياج دارد كه

از طريق وحی به او گفته شود نا محدود نيست بلكه محدود است . اينكه تمام‏
دستورها به بشر اوليه داده نشده است برای اين بوده كه بشر دوره كودكی را
طی می‏كرده است . قوانين كلی در تمام اعصار يك جور است ولی بشر آن‏
استعدادی را كه تمام احكام به او گفته شود نداشته است و اگر هم می‏گفتند
نمی‏توانست بكار بندد . همان مقداری هم كه می‏گفتند می‏بايستی بعد از آن‏
برايش سرپرست بفرستند كه آنها را بكار بندد . وقتی كه بشر به دوره بلوغ‏
خودش رسيد ، به دوره عقل كامل ، به دوره‏ای كه در آن استعداد دريافت آن‏
قوانينی را دارد كه اصول نظام اجتماعی و فردی اوست ، در اين هنگام بايد
آن قوانين را به او گفت . آنوقت به او می‏گويند تمام وحی كه بايد بشر را
هدايت كند ، همين است ، عقلت به آنجا رسيده است كه آنچه را كه از
طريق وحی احتياج داری كه به تو بگويند و تو بايد به كار بندی ما به تو
می‏گوئيم ، تو آنها را حفظ كن و الی الا بد زندگيت را با آنها تطبيق بده .
معنای دوره خاتميت اين نيست كه يكی از ادوار تمدن اسمش شده است‏
دوره خاتميت ! ادوار تمدن ملاك خاتميت نيست . دوره خاتميت يعنی‏
دوره‏ای كه بشريت رسيده است به حدی كه اگر قانون را به او تلقين و تعليم‏
كنند ، می‏تواند آن را ضبط كند و بعد با نيروی عقل خودش از همين قوانين‏
برای هميشه استفاده بكند . مثل اين می‏ماند كه از خواص بچه ، كتاب پاره‏
كردن است . در قديم كه بچه‏ها عمه جزو داشتند ، تا يك بچه يك عمه جزو
می‏خواند ، هفت هشت تا عمه جزو را تكه تكه می‏كرد . حالا هم كه عمه جزو
نمی‏خوانند ، با همه مراقبتی كه از بچه‏ها

می‏شود سالی دو سه نوبت بايد برايشان كتاب خريد . بچه قدرت ندارد كه‏
كتاب خودش را حفظ بكند . بشرهای ادوار سابق قدرت اين را كه كتاب‏
آسمانی خودشان را نگه بدارند نداشتند ، تكه تكه و گم كردند . كجاست صحف‏
ابراهيم ؟ كجاست تورات موسی ؟ كجاست انجيل عيسی ؟ اگر زردشت پيغمبر
باشد ، كجاست اوستا ؟ اين دليل برعدم بلوغ بشريت است . يعنی اگر در آن‏
زمانها همين قرآن نازل می‏شد ، از قرآن هم اصلا خبری نبود . و ما ديديم كه‏
بشر به جايی رسيد كه كتاب آسمانی‏ای را كه برايش نازل كردند نگاه داشت‏
، ديگر بچه نبود كه كتابش را تكه تكه بكند . قرآن محفوظ است و اين ،
خودش دليل بر بلوغ بشريت است . وحی وظيفه دارد در حدودی كه عقل ناقص‏
است ، جبران بكند ، مكمل و متمم عقل است يعنی در آن جائی كه عقل قادر
نيست ، وحی جبران می‏كند . زمانی كه بشر رسيد به آنجا كه می‏تواند آنچه را
كه بايد ، از ناحيه وحی بگيرد و نگهدارد و نيز استعدادش رسيده است به‏
آنجا كه اين اصول ثابت ( وحی ) را حفظ بكند و همچنين قوه تطبيق و اجتهاد
در او باشد يعنی هر حادثه‏ای را كه برايش پيش می‏آيد با يك اصول كلی‏
تطبيق بدهد و آن اصول كلی را مقياس قرار بدهد ، آن زمان می‏شود دوره‏
خاتميت .
پس خاتميت به درجه تمدن مربوط نيست كه بگويند چطور شده بعد از نوح ،
ابراهيم می‏آيد و شريعتی می‏آورد و بعد از او موسی و بعد از او عيسی می‏آيد
و بعد از او خاتم الانبياء ، ولی بعد از خاتم الانبياء پيامبری نمی‏آيد .
آيا بعد از خاتم الانبياء ديگر زمان متوقف شد كه نبايد شريعت بيايد ؟
زمان كه متوقف نمی‏شود و

تغييراتی كه از زمان خاتم الانبياء تاكنون روی داده است ، چندين برابر
تغييراتی است كه از زمان نوح تا زمان خاتم الانبياء رخ داده است .
اين امر اصلا بستگی به درجه تمدن ندارد . پيغمبران برای چه آمده‏اند ؟
اصلا احتياج بشر به وحی چيست ؟ پيغمبر كه نمی‏آيد تا جانشين فكر و عقل بشر
باشد . پيغمبر نيامده است كه تمام قوای وجود بشر را معطل بكند بگويد شما
فكر نكنيد ، استدلال نكنيد ، اجتهاد نكنيد ، تمام كارها را ما به جای شما
انجام می‏دهيم . اين ، خلاف نظم عالم است . پيغمبران می‏گويند : ای بشر !
هر چه از تو ساخته است خودت انجام بده ، كارهايی را كه در حدود فكر و
عقل و استدلال است بايد خودت انجام بدهی ، جائی كه از قوه تو خارج است‏
، ما بوسيله وحی ترا دستگيری می‏كنيم . مثل اينكه اگر بچه‏ای همراه شما
باشد ، مراقب او هستيد . تا آنجا كه خودش می‏تواند راه برود ، می‏گذاريد
خودش راه برود . وقتی كه به آنجا می‏رسد كه ديگر نمی‏تواند راه برود ، او
را بغل می‏كنيد . وحی چنين است ، منتها آن چيزهائی كه بشر در آنها احتياج‏
داشته است به وحی ، از اول تا آخر عالم محدود بوده است . از زمان حضرت‏
آدم تا زمان خاتم الانبياء مقداری كه بشر احتياج به وحی داشته است ،
محدود بوده ولی همان امر محدود را قابل نبوده كه به خودش بسپارند و
بگويند خدا حافظ شما . لذا دوره به دوره پيغمبر می‏فرستند ، دائما مراقب‏
، تا می‏رسد به آنجا كه به او می‏سپارند . و آنهائی كه [ درزمانهای ] بعد
هستند موظفند كه مراقبت كنند . شما در كار اطبا ملاحظه كرده‏ايد كه آنها
با بيمارانشان دو گونه رفتار

می‏كنند . برای بيمارهای خيلی ساده و عوام ، طبيب علاوه براينكه نسخه‏
می‏دهد ساير كارها را خودش مراقبت می‏كند . اما در مورد بيماری كه‏
تحصيلكرده است ، كار دكتر خيلی آسان است ، فقط دو كلمه حرف می‏زند و به‏
بيان يك امر كلی قناعت می‏كند .
پس معلوم شد مسأله خاتميت حل شده است و اينكه می‏گويند اگر اديان‏
بايد به حسب زمان نسخ بشوند خاتميتی نبايد باشد و اگر نبايد نسخ بشوند ،
شريعتی نبايد ناسخ شريعت پيشين باشد ، صحيح نيست . حساب خاتميت حساب‏
ديگری است كه عرض كردم . خيال می‏كنم همين مطلب ، امشب كافی باشد و من‏
هم خسته شده‏ام ، ديگر بيش از اين نمی‏توانم صحبت بكنم . همين جا دعا
می‏كنيم . . .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: